फेसबुकलगायत सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने सरकारकाे निर्णय : के-के पर्छ प्रभाव ?
काठमाडौं / अहिलेको विश्वमा मानिसहरूको दैनिक जीवनकै एक अंग बनिसकेको छ सामाजिक सञ्जाल । नेपालमा झन् सामाजिक सञ्जालको उपयोग र लोकप्रियता अतुलनीय छ ।
१. सामाजिक तथा सांस्कृतिक प्रभाव
पारिवारिक र सामाजिक सञ्चारमा अवरोधः विदेशमा रहेका लाखौं नेपालीहरू आफ्नो परिवारसँग जोडिने मुख्य माध्यम फेसबुक मेसेन्जर र ह्वाट्सएप हुन् । यी सञ्जाल बन्द हुँदा पारिवारिक सञ्चार कठिन र महँगो बन्न जान्छ, जसले सामाजिक र भावनात्मक दूरी बढाउँछ ।
‘डिजिटल चौतारी’ को अन्त्यः फेसबुकमा बनेका विभिन्न समूह (ग्रुप) हरू जस्तै पूर्वविद्यार्थी, पेसागत समूह, टोल सुधार समिति, साहित्यिक समूहहरूले मानिसहरूलाई एक ठाउँमा जोडेको छ । यी ‘डिजिटल चौतारी’ हरू बन्द हुँदा मानिसहरूको सामाजिक सम्बन्ध र सञ्जाल टुट्छ ।
कला र संस्कृतिको प्रचारमा बाधाः कलाकार, गायक, लेखक र अन्य सर्जकहरूले आफ्नो सिर्जना आम मानिससम्म पुर्याउन यी प्लेटफर्मलाई माध्यम बनाएका छन् । यो बन्द हुँदा उनीहरूको कला र संस्कृतिलाई फराकिलो दर्शकमाझ पुर्याउने अवसर गुम्छ ।
सहयोग र सद्भावमा कमी : कुनै व्यक्तिलाई आपत पर्दा (जस्तैः रगत चाहियो, आर्थिक सहयोग चाहियो) सामाजिक सञ्जालमार्फत छिटोभन्दा छिटो सहयोग जुट्ने गरेको छ। यो माध्यम बन्द हुँदा यस्ता मानवीय कार्यहरूमा ढिलाइ र अवरोध हुन्छ ।
२. व्यापार तथा आर्थिक प्रभावः
साना तथा मझौला व्यवसायमा धक्काः फेसबुक र इन्स्टाग्राम जस्ता प्लेटफर्महरू हजारौं साना व्यवसायीहरूका लागि ‘डिजिटल पसल’ बनेका छन् । कपडा, खाद्यान्न, हस्तकला, र अन्य विभिन्न उत्पादनहरू सिधै ग्राहकसम्म पुर्याउने यो सबैभन्दा सजिलो र प्रभावकारी माध्यम हो । यी प्लेटफर्म बन्द हुँदा उनीहरूको मुख्य व्यापारिक च्यानल नै बन्द हुन्छ, जसले गर्दा हजारौं व्यवसायहरू बन्द हुन सक्छन् र बेरोजगारी बढ्छ ।
डिजिटल मार्केटिङ र विज्ञापन उद्योगको अन्त्यः नेपालका धेरै विज्ञापन एजेन्सीहरू र स्वतन्त्र डिजिटल मार्केटरहरूको मुख्य काम नै फेसबुक, इन्स्टाग्राम र युट्युबमा विज्ञापन चलाएर आफ्नो व्यवसाय धान्नु हो । यी प्लेटफर्म बन्द हुँदा यो सम्पूर्ण उद्योग नै संकटमा पर्छ र यसमा आश्रित हजारौं युवाको रोजगारी गुम्छ ।
कन्टेन्ट क्रिएटर र इन्फ्लुयन्सर को आयस्रोत बन्दः युट्युब, फेसबुक र इन्स्टाग्रामबाट सामग्री बनाएर आयआर्जन गर्ने हजारौं युवाहरूको आम्दानीको बाटो बन्द हुन्छ । ब्रान्ड प्रवद्र्धन, विज्ञापन र भ्युजबाट आउने पैसा रोकिँदा नेपालमा भर्खरै विकास हुँदै गरेको ‘क्रिएटर इकोनोमी’ ध्वस्त हुन्छ ।
पर्यटन प्रवर्द्धनमा असरः विदेशी पर्यटकहरूले नेपालबारे जानकारी पाउन र आफ्नो अनुभव बाँड्न फेसबुक, इन्स्टाग्राम र युट्युब जस्ता प्लेटफर्मको व्यापक प्रयोग गर्छन् । यी सञ्जाल बन्द हुँदा नेपालको सुन्दरता र पर्यटकीय स्थलहरूको विश्वव्यापी प्रचारमा ठूलो धक्का लाग्छ ।
३. राजनीतिक तथा सूचना प्रवाहमा प्रभावः
अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि अंकुशः लोकतन्त्रमा नागरिकलाई आफ्नो विचार राख्ने र सरकारको आलोचना गर्ने अधिकार हुन्छ । सामाजिक सञ्जाल यो अधिकार प्रयोग गर्ने सबैभन्दा ठूलो र सहज मञ्च हो । यसलाई बन्द गर्नु भनेको नागरिकको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि प्रत्यक्ष अंकुश लगाउनु हो ।
सूचनाको पहुँचमा संकूचनः अधिकांश नेपालीहरूले समाचार र सूचनाका लागि सामाजिक सञ्जालमा रहेका समाचार पोर्टलहरू र युट्युब च्यानलहरू पछ्याउँछन् । यी सञ्जाल बन्द हुँदा सत्य-तथ्य र विविध समाचारमा नागरिकको पहुँच घट्छ र सरकारले नियन्त्रण गरेका सीमित मिडियामा मात्र भर पर्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ ।
नागरिक पत्रकारिता र सामाजिक अभियान कमजोरः सामाजिक सञ्जालले हरेक नागरिकलाई ‘नागरिक पत्रकार’ बनाएको छ । कुनै पनि अन्याय वा विकृतिविरुद्ध आवाज उठाउन र सामाजिक अभियान चलाउन यो माध्यम निकै प्रभावकारी छ । यसलाई बन्द गर्दा नागरिक जागरण र सामाजिक अभियानहरू कमजोर हुन्छन् ।
सरकारको आफ्नै सञ्चार माध्यम बन्दः सरकार आफैँले पनि आफ्ना निर्णय र सूचनाहरू जनतासम्म पुर्याउन सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गर्छ । यो बन्द हुँदा सरकार र जनताबीचको सीधा सञ्चारमा पनि असर पर्छ ।
४. प्राविधिक तथा व्यावहारिक असरः
भीपीएनको प्रयोग बढ्नेः सरकारले बन्द गरे पनि प्राविधिक ज्ञान भएका प्रयोगकर्ताहरूले भीपीएनको प्रयोग गरेर यी सञ्जालहरू चलाउन थाल्छन् । यसले गर्दा सरकारको निर्णय प्रभावहीन देखिन्छ । निःशुल्क भीपीएनको प्रयोगले नागरिकको व्यक्तिगत डाटा चोरी हुने र साइबर सुरक्षाको जोखिम बढ्छ । वास्तविक साइबर अपराधीलाई पहिचान गर्न झनै कठिन हुन्छ ।
डिजिटल विभेद बढ्नेः प्राविधिक ज्ञान नभएका र ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरू सूचना र सञ्चारबाट वञ्चित हुन्छन् भने सहरिया र शिक्षित वर्गले भीपीएन प्रयोग गरिरहन्छन् । यसले समाजमा ‘डिजिटल विभेद’ को खाडल झनै फराकिलो बनाउँछ ।
विश्वव्यापी डिजिटल प्रणालीबाट अलगावः फेसबुक, गुगल जस्ता अकाउन्टहरू अन्य धेरै वेबसाइट र एपहरूमा लग-इन गर्न प्रयोग हुन्छन् । यी बन्द हुँदा अन्य धेरै डिजिटल सेवाहरू प्रयोग गर्न पनि कठिनाइ हुन सक्छ, जसले नेपाललाई विश्वव्यापी डिजिटल प्रणालीबाट अलग्याउँछ ।
